Tanımlara uymayan kozmik patlama

Uzayda meydana gelen yüksek enerjili patlamalar genellikle gama ışını patlamaları olarak biliniyor. Bilim insanları, bu patlamaların ya iki nötron yıldızının birleşmesiyle ya da dev bir yıldızın çökmesiyle oluştuğunu belirtiyor. Her iki senaryoda da yeni doğan bir kara delik, neredeyse ışık hızında hareket eden bir jet yayıyor. Eğer bu jetler Dünya’ya doğru yönelirse, uzak mesafelerden – hatta milyarlarca ışık yılı öteden – görülebiliyor. Son on yılda da binlerce gama ışını patlaması tespit edildi.  

Çin Bilimler Akademisi (CAS) öncülüğünde Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Max Planck Uzay Fiziği Enstitüsü ortaklığıyla geliştirilen X-ışını uzay teleskobu Einstein Probe, 2024’ten bu yana bu tür patlamaları tarıyor. Einstein Probe Nisan ayında, EP240408a olarak adlandırılan alışılmadık bir olaya tanık oldu. MIT, Kuzey Karolina Üniversitesi ve Carnegie Mellon Üniversitesi’nden bilim insanlarının da aralarında bulunduğu uluslararası bir araştırma ekibi, bu patlamayı NuSTAR, Swift, Gemini, Keck, DECam, VLA, ATCA ve MIT iş birliğiyle geliştirilen NICER gibi yer ve uzay teleskoplarıyla inceledi.  

27 Ocak’ta The Astrophysical Journal Letters’da yayınlanan araştırmalarına göre, bu patlama klasik gama ışını patlamalarıyla eşleşmiyor. Bunun yerine, bir süper kütleli kara deliğin bir yıldızı parçalamasıyla oluşan ‘jetli gelgit bozulma olayı’ olabileceği düşünülüyor. 

Jetli gelgit bozulma olayı, süper kütleli bir kara deliğin yakınından geçen bir yıldızı güçlü yerçekimi etkisiyle parçalamasıyla meydana gelen nadir bir kozmik patlama olarak biliniyor. Yıldızın parçaları kara deliğin çevresinde dönerken aşırı ısınır ve güçlü bir X-ışını parlaması oluşturuyor. Bazı durumlarda, kara delik bu enerjinin bir kısmını yüksek hızda hareket eden plazma jetleri halinde uzaya fırlatıyor. Dünya’ya yönelen bu jetler, astronomlar tarafından milyarlarca ışık yılı uzaklıktan bile gözlemlenebiliyor. Ancak, her jetli gelgit bozulma olayı aynı özellikleri göstermiyor ve bazıları hala gizemini koruyor.

MIT Kavli Astrofizik ve Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nden araştırmacı Dheeraj Pasham MIT bültenine verdiği demeçte, “NICER’ın gökyüzünün herhangi bir bölgesine yönelip haftalarca gözlem yapabilmesi, bu tür alışılmadık kozmik patlamaları anlamamızda kritik rol oynuyor” ifadelerini kullandı.  

Ancak bilim insanları, bu olayın bir jetli gelgit bozulma olayı olabileceğini düşünse de radyo dalgalarının eksikliği kafa karıştırıyor. Carnegie Mellon Üniversitesi’nden Brendan O’Connor, “EP240408a, birden fazla fenomenin bazı özelliklerini taşıyor ama hiçbirine tam olarak uymuyor. Özellikle kısa süresi ve aşırı parlaklığı, diğer senaryolarla açıklanması zor bir durum. Alternatif olarak, tamamen yeni bir şeyle karşı karşıya olabiliriz” sözlerini kaydetti.  
Pasham’a göre Einstein Probe, evrenin bilinmeyen sınırlarını keşfetmeye yeni başlıyor. “Einstein Probe’un bir sonraki gizemli patlamasını takip etmek için sabırsızlanıyorum” diyen Pasham, bu tür alışılmadık kozmik olayların daha fazlasını gözlemlemeyi umut eden gökbilimcilerin heyecanına ortak oldu.

Kaynak: MIT