Hubble ve Gaia teleskoplarından elde edilen veriler, yalnız bir kara deliğin keşfini kesinleştirdi.
Amerika’daki Space Telescope Science Institute’tan bir grup gökbilimci, İskoçya’daki University of St Andrews’ın Ötegezegen Bilimi Merkezi ve Avrupa Güney Gözlemevi’nden araştırmacıların da katkısıyla, uzayda tek başına bulunan bir kara deliğin varlığını ilk kez kesin olarak doğruladı. Ekip, yıllar önce fark ettikleri gizemli gök cismini yeniden inceleyerek onun bir nötron yıldızı değil, kara delik olduğunu ortaya koydu. Çalışmanın bulguları The Astrophysical Journal adlı bilimsel dergide yayınlandı.
Araştırma ekibi, 2022 yılında Samanyolu takımyıldızlarından Yay (Sagittarius) yönünde hareket eden “karanlık bir cisim” keşfetmişti. Bu gök cisminin olağan dışı hareketleri, onun bir kara delik olabileceğini düşündürdü. Ancak aynı dönemde başka bir bilim ekibi, bu varsayımı sorgulayarak cismin aslında bir nötron yıldızı olabileceğini öne sürdü. Her iki hipotez de uzun süre tartışmalara yol açtı. Sonunda, ilk keşfi yapan ekip bu cismi yeniden gözlemleyerek daha fazla veri topladı ve kara delik olduğunu kesinleştirdi.
Bilim insanları bugüne dek keşfettikleri tüm kara delikleri, genellikle bir eş yıldız sayesinde fark etti. Kara delikler kendi ışıklarını yaymaz; ancak bir yıldızla yakın temasta olduklarında, o yıldızdan çektikleri maddeler ışık yayarak gözlemlenebilir hale gelir. Bu yeni keşifte ise, söz konusu kara delik herhangi bir yıldıza bağlı değil. Bu nedenle fark edilmesi çok daha zor oldu.
Cisim, yalnızca uzak bir yıldızın önünden geçerken, bu yıldızın ışığını bir mercek gibi bükmesi sayesinde fark edildi. Bu etki, gökbilimcilerin “kütleçekimsel mikromerceklenme” adını verdiği bir doğa olayı. Kara deliğin bu şekilde, yıldız ışığını geçici olarak büyütmesi ve gökyüzündeki konumunu hafifçe kaydırması sayesinde fark edilmesi mümkün oldu.
Araştırma ekibi ilk gözlemlerini 2011 ile 2017 yılları arasında Hubble Uzay Teleskobu’ndan elde edilen verilerle yapmıştı. Yeni doğrulama ise, 2021 ve 2022 yıllarında yine Hubble’dan ve ayrıca Avrupa Uzay Ajansı’na ait Gaia uzay teleskobundan alınan verilerle sağlandı. Elde edilen ölçümler, cismin Güneş’in yaklaşık yedi katı kadar kütleye sahip olduğunu ortaya koydu. Bu da nötron yıldızı olamayacağını, dolayısıyla geriye tek seçenek olarak kara deliğin kaldığını gösteriyor.
İlk keşfe itiraz eden ikinci araştırma ekibi de 2023 yılında fikir değiştirerek cismi kara delik olarak sınıflandırdı. Onların yaptığı ölçümlere göre cismin kütlesi yaklaşık altı Güneş kütlesine denk geliyor. Her ne kadar bu ölçümlerde belirsizlik payı daha yüksek olsa da, ilk ekibin bulgularıyla uyumlu kabul ediliyor.
Bu keşif, uzayda tek başına dolaşan bir kara deliğin ilk kez doğrudan gözlemsel verilerle tespit edildiği anlamına geliyor. Bilim insanları, 2027 yılında fırlatılması planlanan Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu sayesinde bu tür yalnız kara deliklerin sayısının artmasını ve daha fazlasının keşfedilmesini umuyor. Bu gelişme, evrende ne kadar çok sayıda “görünmeyen” kara deliğin var olabileceğine dair yeni soruları da beraberinde getiriyor.
Kaynak: The Astrophysical Journal
