Veba’nın genetik “hile”si

Bilim insanları, tarih boyunca milyonlarca insanın ölümüne yol açan veba salgınlarının neden bu kadar uzun sürdüğünü açıklayabilecek genetik bulguya ulaştı. Fransa’daki Institut Pasteur ve Kanada’daki McMaster Üniversitesi’nde yapılan ortak araştırmaya göre, veba bakterisi Yersinia pestis’teki “pla” adlı bir genin eksikliği, bakterinin daha az öldürücü hale gelmesiyle birlikte daha uzun süre yayılabilmesinde etkili oldu.

Science dergisinde yayımlanan çalışmada, farklı dönemlere ait yüzlerce antik Y. pestis DNA örneği analiz edildi. Hem altıncı yüzyıldaki Justinianus Vebası hem de 1347’de başlayan ve Kara Ölüm olarak bilinen ikinci büyük salgının sonlarına doğru pla geninin tekrar sayısının azaldığını gösterdi. 

Araştırmacılar bu genetik değişikliğin, bakterinin virülansını (hastalık yapma gücünü) düşürerek enfekte olmuş kemirgenlerin daha uzun yaşamasına olanak tanıdığını ve böylece salgınların daha uzun sürmesine sebebiyet verdiğini düşünüyor.

Pla geni, bakterinin lenf düğümlerine saldırmasını sağlayarak hızlı kan zehirlenmesine ve ani ölümlere neden oluyordu ancak pla sayısındaki azalma bu süreci yavaşlattı. Fareler üzerinde yapılan deneylerde de, pla geni daha az olan suşların enfekte ettiği kemirgenlerin yüzde 20 daha az öldüğü ve daha uzun yaşadığı görüldü.

Bu durum, vebanın yayılmasında önemli bir rol oynayan kemirgenlerin daha uzun süre boyunca bakteriyi taşımasına ve hastalığın daha geniş alanlara bulaşmasına sebep oldu. Araştırmacılara göre, genetik olarak daha az öldürücü hale gelen Y. pestis, insanların yanı sıra pireler aracılığıyla da uzun süreli yayılım sağlayabildi.

Araştırmayı yürüten ekibin ortak yazarlarından Dr. Javier Pizarro-Cerdá, “Pla geninin silinmesiyle, bakterinin öldürücülüğü azalıyor ama bulaşıcılığı artıyor. Bu da pandemilerin neden yüzyıllar sürdüğünü açıklayabilir,” dedi.

Araştırmacılardan Hendrik Poinar ise bu çalışmanın, pandemilerin nasıl yayıldığını ve sonlandığını anlamak açısından tarihi patojenlerin genetik evrimini incelemesi hakkında Poinar, “Bu hala aktif olan antik bir patojenin izini süren ve modern salgın dinamiklerini anlamamıza katkı sağlayan ilk çalışmalardan biri,” ifadesini kullandı.

Günümüzde veba hala bazı bölgelerde görülebiliyor. Cleveland Clinic’e göre, Kuzey Amerika’nın batısında, Afrika, Asya ve Güney Amerika’da hala az sayıda veba vakası görülüyor ancak antibiyotik tedavileri ile hastalık artık daha az ölümcül.

Kaynak: Science