Tolkien’den ilhamla yeni tür: Bolg amondol

Amerika Birleşik Devletleri’nin Utah eyaletinde, Grand Staircase–Escalante Ulusal Anıtı sınırları içindeki Kaiparowits Formasyonu’nda yapılan kazılarda bilim insanları paleontolojik bir keşfe imza attı. 

Araştırmacılar, yaklaşık 75 milyon yıl öncesine, yani Geç Kretase Dönemi’nin Kampaniyen evresine ait, büyük yapılı bir kertenkele fosili buldu. Bu yeni türe, J.R.R. Tolkien’in “Hobbit” romanındaki goblin karakteri “Bolg”dan ve yine Tolkien’in kurduğu Elf dili Sindarin’den türetilen “amondol” (başlı tepe) kelimesinden esinlenerek Bolg amondol adı verildi.

Keşfedilen bu türün “Monstersauria” adı verilen ve günümüzde yalnızca birkaç zehirli türle temsil edilen bir kertenkele grubuna ait olduğu belirtildi. Bu grup, Gila canavarı (Heloderma) gibi zırhlı, kısa burunlu ve sivri dişli sürüngenleri kapsıyor ancak Bolg amondol, bugünkü akrabalarına kıyasla çok daha büyük bir gövde yapısına ve farklı anatomik özelliklere sahip.

En iyi korunmuş fosillerden biri

Yeni türün kafatası, omurga, kalça ve ön-ayak kemikleri bir arada bulundu. Bu denli bütünlüklü bir buluntu, Campanian döneminin güney Laramidia kara parçasında (bugünkü batı Kuzey Amerika) şimdiye dek keşfedilen en eksiksiz sürüngen iskeleti olma özelliğini taşıyor.

Bolg amondol’un dikkat çeken iki özelliği var. İlki, kafatasının yan kısmında bulunan ve birbirine kaynaşmış zırh plakaları (osteodermler). Koruyucu bu dış iskelet onu diğer türlerden ayırıyor. İkinci önemli özellik ise, kuyruk omurlarında bulunan ve gerektiğinde kuyruğunu koparıp düşmanından kurtulmasını sağlayan kopma bölgeleri (autotomi septaları). 

Yanlış tanımlamaların öncüsü olabilir

Bolg amondol’un tanımlanması, Kuzey Amerika’da daha önce “Palaeosaniwa canadensis” türüne atfedilen birçok parçalı fosilin yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini de ortaya koydu. Çünkü Bolg amondol, hem kafatası yapısı hem de omur morfolojisi bakımından bu türe açık şekilde benzemiyor. Bu da geçmişte farklı türler yanlışlıkla tek bir isim altında toplanmış olabileceğini gösteriyor.

Örneğin daha önce Alberta, Kanada’dan gelen bazı fosiller, yalnızca boyut benzerliği nedeniyle P. canadensis’e ait sayılmıştı. Ancak Bolg amondol gibi daha iyi korunmuş fosiller sayesinde artık bu fosillerin farklı soylara ait olabileceği düşünülüyor. Araştırmacılar bu durumu, tür zenginliğinin göz ardı edilmesine bağlıyor.

Tropikal bir ekosistemde yaşamıştı

Bolg amondol’un yaşadığı çevre 75 milyon yıl önce büyük nehirlerin ve bataklıkların yer aldığı, tropikal ve nemli bir bölgeydi. Araştırmacılar, bu çevrede yıl boyunca yağış alan, sıcaklıkları yüksek bir iklimin hakim olduğunu, bölgenin bugünkü ABD’nin güney kıyılarına benzer koşullar taşıdığını belirtti.

Bu fosil, yalnızca sürüngen evrimiyle ilgili değil, aynı zamanda o dönemin iklimi, ekosistemi ve canlı çeşitliliği hakkında da yeni bilgiler sunuyor. Aynı bölgede başka tür dinozorlar, timsah benzeri sürüngenler ve dev otoburların da yaşadığı biliniyor. Bolg amondol, bu canlı topluluğunun bir parçası olarak, avcı ve av arasında bir rol oynadığı düşünülüyor.

Yeni türün adının Tolkien’e gönderme yapması ise bilimle edebiyatın buluştuğu bir nokta olarak öne çıktı. “Bolg”, Hobbit romanında, Misty Mountains’taki goblinlerin lideri olarak bilinen savaşçı bir karakter. 

Türün “canavar” benzeri dış görünümü ve tarihi gizemini onu bu karakterle özdeşleştiriyor. Türün  kafatasındaki kabarık zırh benzeri yapıya gönderme yapan “amondol” ise Tolkien’in Elf dilinde “başlı tepe” anlamına geliyor.

Kaynak: The Royal Society