Tedavisi olmayan genetik bir hastalığa sahip bebek, CRISPR gen düzenleme teknolojisi sayesinde iyileşiyor.
ABD’deki Philadelphia Çocuk Hastanesi ve Penn Medicine’dan oluşan bir bilim ekibi, kişiye özel geliştirilen CRISPR tedavisi sayesinde nadir görülen genetik bir hastalığa sahip bir bebeği iyileştirdi. Vaka, tıp dünyasında tarihi bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor. Çünkü ilk kez kişiye özel bir CRISPR teknolojisiyle nadir bir genetik hastalık tedavi edildi. Ayrıca bu çalışma, tedavisi olmayan nadir hastalıkların iyileştirilmesi için gen düzenleme teknolojisinin kişiye özel uyarlanarak kullanılmasının önünü açabilir.
“KJ” adı verilen bebek, son derece nadir görülen CPS1 eksikliği denilen metabolik rahatsızlık ile dünyaya geldi. Şimdiye kadar, CPS1 eksikliğinin tedavisi yalnızca düşük proteinli beslenme ve karaciğer naklini ile sınırlıydı. Ancak bu süreçte enfeksiyon veya travma gibi durumlar, hızlı organ yetmezliğine yol açabiliyor. Bu yüzden bebek, yaşamının ilk aylarını hastanede ve son derece kısıtlı bir beslenmeyle geçirmek zorunda kaldı.
Kişiye özel gen düzenleme tedavileri üzerine çalışan ve odak noktası olarak üre döngüsü bozukluklarını seçen Ahrens-Nicklas ile Kiran Musunuru liderliğindeki ekip, CPS1 eksikliğini tedavi etmek için harekete geçti.
Nadir genetik hastalık CPS1 eksikliği nedir?
Vücuttaki proteinlerin parçalanması sırasında doğal olarak amonyak oluşuyor. Normalde karaciğer bu amonyağı üreye çeviriyor ve idrar yoluyla dışarı atıyor Ancak üre döngüsü bozukluğu olan çocuklarda bu süreçte rol oynayan bir enzim eksik olduğu için amonyak kanda birikyor ve beyin ile karaciğer başta olmak üzere organlara zarar verebiliyor.
Doğumdan kısa süre sonra KJ’de saptanan CPS1 varyantına odaklanan bilim insanları, altı ay içinde bebeğin hatalı enzimini düzeltmeye yönelik bir temel düzenleme tedavisi tasarladı. Daha sonra tedaviyi, karaciğere ulaşması için lipid nanoparçacıklar aracılığıyla uygulamaya hazır hale getirdiler.
KJ’ye, Şubat 2025’te altı ila yedi aylıkken kendisi için özel olarak geliştirilen tedavinin ilk dozu uygulandı. Mart ve Nisan aylarında da takip dozları verildi. Nihayetinde, CRISPR gen düzenleme teknolojisi kullanılarak bebeğin karaciğer hücrelerindeki mutasyon düzeltildi.
Tedavinin başarılı şekilde ilerlediğini söyleyen bilim insanları, KJ’nin şu anda sağlıklı bir şekilde büyüdüğünü belirtiyor. Bebek artık daha fazla protein tüketebiliyor. Ayrıca amonyak seviyelerini kontrol etmek için gereken ilaçlar da azaltıldı. Soğuk algınlığı ve mide-bağırsak enfeksiyonu gibi durumları atlatması da tedavinin işe yaradığının önemli bir göstergesi oldu.
Vaka, 15 Mayıs’ta The New England Journal of Medicine dergisinde makaleyle kamuoyuna duyuruldu. Makale, American Society of Gene & Cell Therapy (Amerikan Gen & Hücre Tedavisi Derneği) yıllık toplantısında sunuldu.
Tek tip tedavi sınırı
CRISPR tabanlı gen düzenleme, insan genomundaki hastalığa neden olan varyantları hassas bir şekilde düzeltebiliyor. Ancak gen düzenleme araçları oldukça karmaşık ve detaylı. Bugüne kadar bu teknolojiler, orak hücre hastalığı ve beta talasemi gibi daha yaygın, FDA (ABD Gıda ve İlaç Dairesi) onaylı tedavileri olan hastalıkları hedef alacak şekilde geliştirildi.
Buna karşın, birçok nadir hastalığa “tek tip tedavi” yaklaşımı fayda sağlamıyor. Çünkü hastalıklara neden olan çok sayıda genetik varyant bulunuyor.
Bu nedenle, yeni çalışmada olduğu gibi kişiye özel tedaviler, dünya çapında milyonlarca kişiyi etkileyen nadir genetik hastalıkların iyileştirilmesinde hayati öneme sahip.
