SPHEREx ve PUNCH, 11 Mart’tan itibaren Güneş’in dış atmosferini ve uzaya yayılan parçacıkları gözlemlemeye başladı.
NASA, evrenin kökenlerini, galaksilerin tarihini ve yaşamın yapı taşlarını araştırmak için yeni bir uzay gözlemevi olan SPHEREx’i uzaya gönderdi. Bu görevle birlikte, Güneş’in dış atmosferini ve güneş rüzgarının oluşumunu inceleyecek olan PUNCH adlı dört küçük uydu da fırlatıldı.
SPHEREx, tam adıyla 2Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization and Ices Explorer2, 11 Mart 2025’te Türkiye saatiyle 06.10’da (ABD Pasifik saatiyle 20.10) SpaceX Falcon 9 roketiyle Vandenberg Uzay Kuvvetleri Üssü’nden fırlatıldı. NASA’nın Güney Kaliforniya’daki Jet İtki Laboratuvarı’nda (JPL) bulunan yer kontrol ekibi, fırlatmadan yaklaşık bir saat sonra SPHEREx ile iletişimi sağladı.
SPHEREx’in temel amacı, evrenin büyük patlamadan sonra nasıl şekillendiğini ve galaksilerin zaman içinde nasıl evrimleştiğini anlamak. Bunun için SPHEREx, gökyüzünün tamamını her altı ayda bir tarayarak üç boyutlu bir harita oluşturacak. Uzay teleskopları genellikle gökyüzünün belirli bir bölümünü detaylı bir şekilde incelerken, SPHEREx geniş bir perspektif sunarak diğer teleskopların çalışmalarını tamamlayacak.
Ayrıca SPHEREx, spektroskopi adı verilen bir teknikle 450 milyon galaksinin uzaklığını ölçecek. Spektroskopi, ışığın farklı dalga boylarına ayrılmasıyla bir cismin kimyasal bileşimini ve fiziksel özelliklerini belirlemeye yarayan bir yöntem. SPHEREx’in ölçeceği bu galaksilerin dağılımı, evrenin yaklaşık 14 milyar yıl önce büyük patlama sonrasında hızla genişlediği enflasyon dönemine dair yeni bilgiler sunacak.
SPHEREx’in bir diğer önemli hedefi, Samanyolu Galaksisi’ndeki su buzları ve yaşam için gerekli kimyasal bileşenleri araştırmak. Örneğin, donmuş su ve karbondioksit gibi moleküller, yıldızlararası ortamda gezegenlerin ve yaşamın oluşumu için kritik rol oynuyor.
NASA’nın aynı roketle uzaya gönderdiği bir diğer görev olan PUNCH (Polarimeter to Unify the Corona and Heliosphere), dört küçük uydudan oluşuyor ve Güneş’in dış atmosferi olan koronayı ve güneş rüzgarının nasıl oluştuğunu inceleyecek. Güneş rüzgarı, Güneş’ten sürekli olarak uzaya yayılan yüklü parçacıklardan oluşuyor ve Dünya’nın manyetik alanını, uyduları ve hatta astronotları etkileyebilen uzay hava olaylarına neden olabiliyor.
PUNCH, fırlatmadan 53 dakika sonra Falcon 9 roketinden ayrıldı ve Dünya’daki kontrol merkeziyle iletişim kurdu. Önümüzdeki 90 gün içinde uyduların dizilimi tamamlanacak ve ölçüm cihazları kalibre edilecek. Ardından bilim insanları, Güneş’ten yayılan güneş rüzgarını incelemeye başlayacak.
NASA’nın Bilim Misyonları Direktörlüğü’nden Nicky Fox, “SPHEREx ve PUNCH’ın aynı roketle fırlatılması, bilimsel keşiflerin ikiye katlanmasını sağlıyor” diyerek her iki görev ekibini de tebrik etti.
SPHEREx, evrenin nasıl oluştuğunu ve yaşamın yapı taşlarının nerede bulunduğunu anlamaya yardımcı olacak. PUNCH ise Güneş’in nasıl rüzgarlar oluşturduğunu ve bu rüzgarların Dünya’daki uzay hava olaylarını nasıl etkilediğini ortaya çıkaracak.
Bu iki görev, Dünya çevresinde Güneş’in her zaman aynı konumda kaldığı bir yörüngede (Güneş eş zamanlı yörünge) hareket edecek. Böylece SPHEREx, teleskop aynasını Güneş’in ısısından koruyarak hassas gözlemler yapabilecek, PUNCH ise Güneş’in çevresini sürekli olarak inceleyebilecek. NASA yetkilileri, bu iki görevden elde edilecek verilerin önümüzdeki yıllarda büyük bilimsel keşiflere yol açacağını belirtiyor.
Kaynak: NASA
