İsrail’in saldırmak için ABD’ye ihtiyaç duyduğu İran’ın Fordow nükleer tesisi, dağların içine gizlenmiş bulunuyor. Yerin 80 metre altındaki tesiste, yüksek oranda uranyum zenginleştirildiği öne sürülüyor.
İran’ın Kum kenti yakınlarındaki dağların içine gizlenmiş Fordow Yakıt Zenginleştirme Tesisi’nden uydu görüntülerine yansıyanlar sadece beş tünel, bir destek yapısı ve geniş bir güvenlik çemberiyle sınırlı. CNN’in Fordow’a dair yayınladığı analizde tesisin yapısı ve işlevine dair daha fazla ayrıntı ele alındı.
2009’da halka duyurulan tesis, o günden bu yana İran’ın nükleer hedefleriyle ilgili spekülasyonların merkezi haline geldi. Tesis hakkında bilinenlerin önemli bir kısmı yıllar önce İsraiil istihbaratı tarafından ele geçirilen İran’a ait gizli belgelerden geliyor.
Tesisin zenginleştirme merkezlerinin yerin 80 ila 90 m derinine inşa edildiği tahmin ediliyor. Bu, İsrail envanterinde yer alan hiçbir silahın veya füzenin ulaşamayacağı bir derinlik. Yani tesisin İsrail tarafından havadan vurulması neredeyse imkansız.
Uzmanlara göre İran, İsrail’in saldırılarının ardından, elindeki zenginleştirilmiş uranyumu nükleer silaha çevirmek için Fordow’a yönelebilir. İsrail’in son günlerde tesisi hedef aldığı iddia edilse de, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’na (UAEA) göre tesis zarar görmedi.
Tahran, yıllardır nükleer programının barışçıl amaçlar taşıdığını savunsa da, Fordow uzun süredir uluslararası şüphelerin odağında. Dönemin ABD Başkanı Barack Obama, 2009’da dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy ve İngiltere Başbakanı Gordon Brown’la birlikte yaptığı açıklamada, tesisin büyüklüğü ve yapısının barışçıl amaçlarla çeliştiğini ifade etmişti.
Bu açıklamadan sadece günler önce İran, Batılı istihbarat birimlerinin tesisten haberdar olduğunu öğrenince UAEA’ya yeni bir zenginleştirme tesisi kurmayı planladıklarını bildirmişti. Oysa inşaat çoktan başlamıştı.
Tesis 3000 santrifüje ev sahipliği yapıyor
CNN’in analizine göre tesisin tam olarak ne zaman inşa edildiği bilinmese de, kamuya açık uydu görüntüleri 2004 yılında bölgede hareketlilik olduğunu gösteriyor. UAEA ise ellerinde 2002 yılına ait görüntüler bulunduğunu belirtiyor.
Washington merkezli Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Enstitüsü’nün başkanı David Albright’a göre Fordow, 2000’lerin başında başlatılan ve İran’ın nükleer silah edinmeye çalıştığı “çöküş dönemi” programlarının bir parçasıydı. Plan, sivil programlardan elde edilen düşük düzeyde zenginleştirilmiş uranyumun Fordow’da silah seviyesine çıkarılmasıydı.
2009’da çekilen görüntülerde, dış destek yapısının tamamlandığı ve tesise hava sirkülasyonu sağlamak için hayati önemdeki bir havalandırma tünelinin kazıldığı görülüyordu. Bu havalandırma sistemi daha sonra kamufle edildi.
İran, Ekim 2009 tarihli bir mektubunda, tesisi yer altına inşa etme nedeninin “ülkeye yönelik askeri saldırı tehditleri” olduğunu belirtti. Fordow’un, hedef alınması muhtemel Natanz tesisi için bir alternatif olarak planlandığını açıkladı. UAEA’ya göre tesis, 3 bin santrifüje ev sahipliği yapabilecek kapasitede.
Fordow, 2015’te imzalanan Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) ile büyük oranda devre dışı bırakılmıştı. Anlaşma kapsamında İran, tesisteki santrifüjlerin üçte ikisini ve tüm nükleer malzemeyi kaldırmak zorundaydı. Buna rağmen, 2018’de ABD Başkanı Donald Trump’ın anlaşmadan çekilmesiyle bu kısıtlamalar zamanla ortadan kalktı.
Aynı yıl İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, İran’a ait 55 binden fazla belgenin İsrail istihbaratınca ele geçirildiğini duyurdu. Bu belgeler arasında Fordow’un ayrıntılı planları ve hedefleri de vardı. Belgelerde, tesisin yılda en az bir ya da iki nükleer silah üretmek üzere tasarlandığı yer alıyordu.
İran nükleer silah mı üretiyor?
UAEA’nın 31 Mayıs tarihli raporuna göre İran, Fordow’da uranyum zenginleştirme seviyesini yüzde 60’a çıkardı. Bu oran, nükleer silah üretiminde kullanılabilecek seviyeye çok yakın. Ajans, tesiste şu anda 2 bin 700 santrifüj bulunduğunu belirtti.
CNN’e konuşan David Albright, bu oranın silah kalitesinde uranyum elde etmek için çok kısa sürede dönüştürülebileceğini iddia ediyor. İddiaya göre İran, Fordow’daki mevcut stoklarıyla sadece üç hafta içinde 233 kg silah kalitesinde uranyum üretebilir. Bu miktar, dokuz nükleer silah için yeterli.
Bu nedenle Fordow, İsrail’in nükleer programı engelleme çabalarının merkezinde yer alıyor. Yine de bu tesisi havadan imha etmek neredeyse imkânsız.
İsrail’in ABD Büyükelçisi Yechiel Leiter, Merit TV’ye yaptığı açıklamada, “Fordow’a yönelik bir hava saldırısını sadece ABD gerçekleştirebilir. Bu tür bir bomba sadece onlarda var,” dedi.
İngiltere merkezli Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü’nün (RUSI) Mart ayında yayımladığı bir rapora göre, ABD’nin en güçlü sığınak delici bombası olan GBU-57 bile tesise ulaşamayabilir. Bu bomba maksimum 60 metreye kadar inebiliyor ve sadece B-2 tipi hayalet bombardıman uçakları tarafından taşınabiliyor. İsrail’in ise bu uçaklara erişimi yok.
Kaynak: CNN
