Araştırma, Fermi baloncukları olarak bilinen ikiz süper sıcak plazma kürelerinde soğuk hidrojen bulutları olduğunu ortaya çıkardı.
Fermi baloncukları, Samanyolu Galaksisi’nin merkezinden yukarı ve aşağı doğru uzanan dev bir kum saatine benziyor. Gama ışını ve X-ışını yayan bu yapılar, ilk kez 2010 yılında Fermi Gama-ışını Uzay Teleskobu aracılığıyla keşfedildi. Bu devasa ikiz plazma küreleri, uçtan uca yaklaşık 50 bin ışık yılı genişliğinde; yani toplamda galaksimizin yarısı kadar uzunlukta.
ABD Ulusal Bilim Vakfı’na ait Green Bank Teleskobu ile baloncukları inceleyen bilim insanları, yeni bulgulara ulaştı. Aşırı sıcak baloncukların derinliklerinde, nasıl var oldukları anlaşılamayan devasa soğuk hidrojen gazı bulutları bulundu. Araştırmacılara göre, bulutlar, muhtemelen birkaç milyon yıl önce galaksinin merkezinden dışarı püsküren çok daha büyük yapıların kalıntıları.
Çalışmanın başyazarı, North Carolina Eyalet Üniversitesi Fizik Bölümü’nden doçent Rongmon Bordoloi, Live Science’a yaptığı açıklamada, bunu, kaynar suya bir buz küpü atmaya benzetiyor.
Bordoloi, “Küçük bir buz küpü hızla erir ama büyük olan daha uzun süre dayanır, erimeye devam etse bile. Biz, bu bulutların galaktik rüzgarla aşınmakta olan daha büyük yapıların kalıntıları olabileceğine inanıyoruz.” dedi.
Çalışma, galaksimizin merkezindeki kara deliğin sanılandan daha yakın bir zamanda şiddetli bir madde patlaması yaşadığına işaret ediyor.
Gizemli baloncuklar
Galaksinin merkezinde yükselen Fermi baloncukları, ilk kez 2010’da NASA’nın Fermi Gama-ışını Uzay Teleskobu tarafından keşfedildi. Galaksimizle boyut olarak yarışabilen bu baloncuklar, yalnızca gama ışınlarında görülebiliyor.
Fermi baloncuklarındaki plazma aşırı koşullara sahip. Zira baloncukları oluşturan plazma, bir milyon Kelvin’in (1 milyon santigrat dereceden fazla) üzerinde sıcaklıklara ulaşıyor.
Bununla birlikte, Fermi baloncukları, son derece gizemli olan “eROSITA baloncukları”yla örtüşüyor. Bilim insanlarına göre, hem Fermi baloncukları hem de eROSITA baloncukları Samanyolu’nun merkezindeki süper kütleli kara delik Sagittarius A*’nın şiddetli patlamasının sonucunda ortaya çıktı.
Bu patlama sırasında, kara delik, galaktik düzlemin üstüne ve altına eş zamanlı olarak ikiz madde jetleri püskürttü, yakındaki maddeleri de sürükleyerek uzaya fırlattı.
Araştırmacılara göre, yeni keşfedilen soğuk hidrojen bulutları, bu maddelerin bazılarının kalıntıları olabilir. Green Bank Teleskobu ile tespit edilen soğuk bulutlar, yaklaşık 13 ila 91 ışık yılı genişliğinde; her biri Güneş Sistemimizden katbekat büyük.
Öte yandan, bu soğuk bulutların keşfedildikleri aşırı sıcak ortamda —baloncukların içinde, galaksinin merkezinin yaklaşık 13 bin ışık yılı yukarısında— var olabilmeleri için, ilk başta baloncuklar tarafından tutulduklarında çok daha büyük olmaları gerektiği düşünülüyor.
Yeni çalışmanın ekibine göre, teorik olarak, bu bulutlar bu kadar uzun süre var olmamalıydı. Bu bir zamana işaret ediyor. Varlıkları, Samanyolu’nun merkezindeki kara deliğin sadece birkaç milyon yıl önce patladığını ortaya koyuyor. Kozmik ölçekte bu süreç, bir göz kırpma süresi gibi.
Bu keşif, Fermi baloncuklarının yaşını büyük ölçüde daraltarak bu gizemin çözülmesine yardımcı olabilir. Bu yaş, aynı zamanda galaksimizdeki süper kütleli kara deliğin, büyük miktarda madde içine düştüğünde şiddetli ve aralıklı patlamalar yaşayabileceğini, son patlamanın ise sanılandan daha yakın bir zamanda gerçekleştiğini gösteriyor. Ancak galaksimizdeki kara delik patlamalarının kesin zamanlaması hala belirsizliğin koruyor.
Bilim insanlarının emin olduğu konu ise, Fermi ve eROSITA baloncukları gibi yapılar, Samanyolu’nun merkezinin tahmin ettiğimizden çok daha aktif olduğunun kanıtı.
