Soğuk mevsimlerde beynini ve organlarını küçülterek hayatta kalan Avrasya sivri faresi, bu yeteneğiyle sinir sistemi hastalıklarının incelenmesine ışık tutuyor.
Avrasya sivri faresinin ilginç kışı geçirme taktiği
Birçok hayvan, kış mevsiminde hayatta kalabilmek için yağ depolayıp metabolizmasını yavaşlatırken, Avrasya sivri faresi (Sorex araneus) farklı bir strateji izliyor. Bu minik memeli, enerji tasarrufu yapmak için beyin dahil olmak üzere hayati organlarının boyutunu küçültüyor ve bahar geldiğinde bu organları yeniden büyütüyor. Polonyalı zoolog August Dehnel tarafından “Dehnel fenomeni” olarak adlandırılan bu durum metabolizma ile nörodejeneratif hastalıklara dair kritik ipuçları sunuyor.
Bilim insanlarının sivri farenin hipotalamusundaki genleri inceleyerek yaptığı çalışmada mevsimsel olarak değişen yüzlerce gen belirlendi. Bu genler arasında sinir hücrelerinin yıkımıyla ilişkili BCL2L1 geni dikkat çekti. Laboratuvar deneyleri, bu genin nöron kaybı ve yeniden oluşum sürecinde belirleyici bir rol oynadığını doğruladı.
Ayrıca, kalsiyum sinyallemesini (hücreler arası iletişimi sağlayan bir süreç) düzenleyen ve beyinle dolaşım sistemi arasındaki bariyeri yöneten genlerin de bu adaptasyonun önemli bir parçası olduğu belirlendi. Bu durum, hayvanın çevresel değişimlere hızlı tepki verebilmesini sağlayan önemli bir evrimsel avantaj olarak görülüyor. Mevsimsel küçülme ve yeniden büyüme süreci, sadece beyinle sınırlı kalmayıp karaciğer, böbrek gibi diğer enerji tüketen organları da kapsıyor. Böylece sivri fare, sert kış koşullarında sınırlı kaynaklarla yaşamını sürdürebiliyor.
Araştırmacılar, Dehnel fenomeninin mekanizmasının anlaşılmasının, insanlarda Alzheimer ve benzeri nörodejeneratif hastalıkların tedavisinde yeni yaklaşımlar geliştirilmesine katkı sağlayabileceğini düşünüyor. Dr. William Thomas liderliğindeki ekip, sivri farenin hipotalamusundaki mevsimsel değişimlerin genetik düzeyde kapsamlı bir şekilde ortaya konduğunu belirtti.
Bu bulguların, insanlar için potansiyel tedavi fırsatları sunduğunu ifade eden araştırmacılar, metabolizmanın bozulması ile bilişsel gerileme arasındaki bağlantının daha iyi anlaşılabileceğine dikkat çekiyor.Devam eden tıbbi araştırmalar, metabolizmadaki bozulma ile nörodejeneratif hastalıklar arasında önemli bir bağ olduğunu giderek daha fazla ortaya koyuyor. Dolayısıyla, sivri farenin beynini kasıtlı olarak küçültebilme ve daha sonra yeniden büyütebilme yeteneğinin derinlemesine incelenmesi, bilişsel gerilemenin teşhis ve tedavisi için yenilikçi yöntemler geliştirilmesine kapı aralayabilir.
Kaynak: eLife
