Yapay zekada küresel liderlik yarışı ABD ile Çin arasında kızışıyor. Teknoloji, devlet desteği, yatırım ve yetenek faktörleri bu rekabetin kaderini belirleyecek.
Bloomberg’in haberine göre yapay zekada (YZ) küresel liderlik yarışı, giderek ABD ile Çin arasında iki kutuplu bir çekişmeye dönüşüyor. 2022’de ABD’nin başlattığı YZ patlamasına en hızlı yanıt veren ülke Çin oldu. DeepSeek, Alibaba ve Moonshot gibi Çinli şirketler, ABD’li rakiplerinin modellerine yaklaşan sistemler geliştiriyor. Pekin yönetimi, YZ’yi ulusal öncelik ilan ederek veri işleme merkezleri ağı, devlet fonları ve teşvik paketleriyle sektörü destekliyor.
Washington ise geri kalmamak için Temmuz 2025’te “YZ Eylem Planı” açıkladı. Başkan Donald Trump, veri merkezi inşasını hızlandıracak düzenlemeler ve enerji erişimi taahhütleriyle “ne gerekiyorsa yapacağız” mesajı verdi. Bu yarışın sonucu, 21. yüzyılın gerçek teknolojik süper gücünü belirleyebilir.
ABD, büyük dil modelleri ve gelişmiş çipler gibi mevcut YZ çağını şekillendiren kritik atılımların öncüsü. OpenAI ve Google gibi şirketler, insan benzeri akıl yürütme yeteneğine sahip, metin, görsel, video ve ses üretebilen sistemler geliştirdi. Buna karşılık Çinli geliştiriciler, ABD çiplerine erişim kısıtlamalarına rağmen daha az işlem gücüyle yüksek verim sağlayan açık kaynaklı modeller üretmeye yöneldi. Bloomberg’e göre bu strateji, kısa vadeli kardan feragat edilse de Çin teknolojisinin küresel yayılımını hızlandırıyor.
Her iki ülke de YZ’yi ekonomik, siyasi ve savunma alanlarında stratejik araç olarak görüyor. ABD, teknolojik ekosistemin “Amerikan yığını” üzerine kurulmasını isterken Çin, YZ’nin zengin ülkelerin oyuncağı olmaması gerektiğini savunuyor. Pekin, ilkokullarda YZ derslerinden kamu gözetim sistemlerine kadar geniş bir uygulama alanı oluşturdu. ABD’de ise Trump yönetimi, devletle çalışan şirketlerin ideolojik içerik üretmemesini şart koşan düzenlemeler getirdi.
Bloomberg’in analizine göre telif hakları konusu iki ülkede de tartışmalı. ABD’de OpenAI ve Anthropic gibi firmalar çok sayıda dava ile karşı karşıya. Çin’de ise mahkemeler, telifli içeriklerin model eğitimi amacıyla kullanılmasını “geçici kopyalama” sayarak ihlal olarak görmüyor.
2025’in ilk yarısında ABD’li YZ girişimleri 100 milyar dolar yatırım aldı. Google, Meta, Microsoft ve Amazon’un bu yılki harcaması 344 milyar doları aşacak. Çin’de ise bu yılki YZ yatırımlarının 98 milyar dolara ulaşması bekleniyor; bunun yarısından fazlası devlet kaynaklı.
Çin, dev veri havuzları ve hızla artan yenilenebilir enerji kapasitesiyle güçlü bir altyapı inşa etti ancak en gelişmiş YZ çiplerine erişim hala en büyük engel. ABD’nin ihracat kısıtlamaları nedeniyle Huawei ve SMIC’in ürettiği çipler Nvidia’nın en üst seviye işlemcilerinin gerisinde kalsa da birçok uygulamada kullanılabiliyor.
ABD, uzun yıllardır göçmen araştırmacılar ve mühendisler sayesinde yetenek havuzunu genişletiyor. Ancak vize kısıtlamaları ve siyasi iklim, bu avantajı zayıflatabilir. Çin ise “Bin Yetenek Planı”nın yerini alan yeni programlarla binlerce bilim insanını ülkeye geri çekti. ABD’de bazı firmalar en iyi araştırmacılara 100 milyon doları aşan maaş paketleri sunarken Çin milliyetçi motivasyonu öne çıkarıyor.
Bloomberg’e göre ABD’li modeller halen performans testlerinde önde. OpenAI, Google ve xAI, “Humanity’s Last Exam” gibi ölçümlerde en yüksek puanları aldı. Ancak Çinli DeepSeek ve Qwen gibi modeller hızla gelişiyor. OpenAI CEO’su Sam Altman’ın dediği gibi, “Fark çok büyük değil.”
Kaynak: Bloomberg
